Jeśli skład tego samego proszku do prania sprzedawanego w Polsce i Niemczech jest różny, mamy do czynienia z tzw. podwójną jakością. Choć jest to praktyka niezgodna z prawem, jej tępienie stanowi wyzwanie. W działaniach na rzecz ochrony praw konsumentów pomocny będzie Produktoskop, narzędzie opracowane przez naukowców z Łukasiewicz – Poznańskiego Instytutu Technologicznego oraz Politechniki Poznańskiej.
Każdy produkt wprowadzany na rynki Unii Europejskiej, występujący pod taką samą nazwą i w takim samym opakowaniu, musi mieć identyczny skład i właściwości (np. smak, zachowanie, trwałość). Jeśli są inne, mamy do czynienia z tzw. dual quality, czyli podwójną jakością. To praktyka zakazana w UE, ponieważ wprowadza w błąd konsumentów. Mają oni prawo oczekiwać, że dany sok będzie w 100 proc. z owoców w Hiszpanii i Rumunii, a płyn do płukania będzie zostawiał tak samo długotrwały zapach w Niemczech i Polsce.
Na straży tych przepisów stoją instytucje broniące praw konsumentów w państwach unijnych. Problem w tym, że reagują one dopiero na doniesienia klientów. Nie wszyscy konsumenci, którzy dostrzegają różnicę jakości, ten problem zgłaszają.
Na ratunek – Produktoskop
Jak więc sobie z tym radzić? Z pomocą przychodzi tu Produktoskop, program oparty o sztuczną inteligencję, stworzony przez naukowców z Łukasiewicz – PIT, lidera projektu, i Politechniki Poznańskiej. Powstał on na zamówienie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i ma jemu służyć.
Badacze przeanalizowali ogromne zbiory danych dostępnych w internecie, obejmujące recenzje w wyszukiwarkach i porównywarkach cen, sklepach internetowych i martketplace’ach, blogach czy w social mediach z całej Europy. Nie ograniczyli się do opinii tekstowych – rozpoznawali także obrazy, nagrania audio i treści audiowizualne zamieszczane na YouTube, Instagramie czy TikToku. Wyzwaniem okazało się również pozyskanie nieustrukturyzowanych danych ze stron internetowych oraz powiązanie konkretnych produktów ze sobą.
– Kluczem było wytworzenie narzędzia zdolnego do analizy różnorodnych typów informacji w jednym ekosystemie. Opracowaliśmy rozwiązanie, które umożliwia przetwarzanie tekstu, obrazów i dźwięku przy wykorzystaniu zaawansowanych algorytmów sztucznej inteligencji. Analizowane treści są anonimizowane, zapewniając ochronę danych osobowych, dzielone na znalezione produkty i komentarze do nich, a następnie wielostopniowo oceniane pod względem charakteru i wydźwięku danych opinii. To podejście pozwala dokładniej rozpoznawać przypadki, w których produkt wprowadzany na różne rynki ma odmienny skład lub właściwości.
– Realizacja tego projektu była możliwa dzięki współpracy z wieloma naukowcami oraz zaangażowaniu zespołu anotatorów, którzy przygotowali dane do procesów uczenia maszynowego. Kluczowym elementem było także opracowanie dedykowanych, wielojęzycznych modułów AI, które zapewniają wysoką szybkość i skuteczność analizy. Dzięki temu UOKiK będzie mógł precyzyjnie identyfikować potencjalne przypadki podwójnej jakości.
Produktoskop będzie reagował natychmiast, gdy w sieci pojawi się recenzja sugerująca stosowanie dual quality. Dzięki temu UOKiK będą mógł od razu zbadać dany produkt, nie czekając na zgłoszenia konsumentów.
Program powstał w ramach grantu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) w ramach programu INFOSTRATEG III.
