Rozwój kolei jest jednym z kluczowych unijnych narzędzi do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Nikt już nie ma wątpliwości, że nadchodzi odnowa europejskiej kolei. W celu wspierania transformacji systemu kolejowego UE powołano Europe’s Rail Joint Undertaking. W ten sposób planuje się wspierać działania badawczo–rozwojowe, w które już teraz zaangażowana jest Sieć Badawcza Łukasiewicz.
Polska kolej w ostatnich latach odżyła. Inwestycje w infrastrukturę i tabor przyniosły efekt w postaci wzrostu przewozów pasażerskich. Trochę gorzej wygląda to w transporcie towarów. Jednak mimo tych zmian polski transport kolejowy wciąż jest niestety na szarym końcu, jeśli chodzi o korzystanie z kolei pasażerskiej w Unii Europejskiej. Jak wskazuje Bartosz Jakubowski, ekspert ds. transportu i autor podcastu „Węzeł Przesiadkowy”: „Przeciętny Polak odbywał w 2018 r. zaledwie 8,2 podróży kolejowych rocznie. Niższe wyniki notują tylko kraje bałkańskie oraz Grecja, Litwa i Estonia. Na Słowacji przeciętny obywatel odbywa rocznie ponad 14 podróży pociągiem, Czech prawie 18, a Niemiec prawie 35”.
Choć więc liczba pasażerów kolei w ostatnich latach rośnie, to wzrost ten jest jednak dużo wolniejszy niż przyrost natężenia ruchu drogowego. Ostatnie decyzje na poziomie unijnym pokazują, że wkrótce ma się to skończyć – według planów najbliższa dekada ma być renesansem przewozów kolejowych w całej Europie. A przy okazji może być czasem przełomowych technologii, które ułatwią życie pasażerów oraz usprawnią transport kolejowy.
Największe wyzwania europejskiej kolei
Celem Europejskiego Zielonego Ładu jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., pakiet „Fit for 55” wyznacza ambitne, średnioterminowe cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, a „Dekada cyfrowa” wyznacza drogę do uczynienia Europy liderem w dziedzinie cyfryzacji i automatyzacji. To tylko najważniejsze dokumenty strategiczne UE. Jeszcze ciekawiej jest w strategiach sektorowych – w strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności przedstawiono kierunki działań w zakresie cyfryzacji i ekologizacji sektora transportu kolejowego, a w strategii przemysłowej wskazano wprost, że zwiększenie konkurencyjności przemysłowej Europy uzależnione jest od rozwoju przemysłu kolejowego.
Powyższe cele UE pokazują, jak ważna w najbliższej dekadzie jest transformacja tego sektora. Europejska kolei musi zwiększyć swoją zdolność do przewozu osób i towarów, umożliwić wzrost wykorzystania transportu kolejowego oraz ograniczać emisję gazów cieplarnianych.
Aby to się udało, konieczne jest uporanie się z szeregiem wyzwań. Wśród najważniejszych są zmieniające się wymagania klientów, które wymuszają na kolei większą niż w przeszłości elastyczność. Stąd trend do liberalizacji przewozów (w efekcie czego pojawiają się prywatni przewoźnicy realizujący przewozy komercyjne) oraz renesans nocnych przewozów międzypaństwowych.
Europejska kolej jest często droższa w porównaniu z innymi środkami transportu. Aby być bardziej konkurencyjnym i wspierać przyszłe zwiększone wykorzystanie, kolej musi dostarczać bardziej opłacalne rozwiązania i usługi niż obecnie. Jednym z kluczowym wyzwań jest tutaj modernizacja przestarzałych systemów. Narzędzia systemu kolejowego są zamawiane przy założeniu bardzo długiego cyklu życia i opierają się na podejściach krajowych, co utrudnia szybką i interoperacyjną współpracę na terenie całej UE. Doświadczył tego każdy podróżujący pociągiem z Polski do Budapesztu czy Wiednia.
Kluczowym wyzwaniem dla kolei są oczywiście konsekwencje zmian klimatu. Kolej jest najbardziej zrównoważonym środkiem transportu, a mocniejsze wykorzystanie kolei jest niezbędne do realizacji europejskich celów w zakresie klimatu. Żeby to było możliwe, infrastruktura kolejowa musi być odporna na zmiany klimatu.
Nie mniej istotna jest współpraca z innymi środkami transportu: sieci kolejowe i związane z nimi usługi w niektórych kontekstach dobrze łączą się z innymi środkami transportu. Należy jednak poprawić tę integrację, aby lepiej zaspokajać potrzeby klientów i uczynić kolej centralnym elementem przyszłej mobilności oraz ogólnie bardziej atrakcyjnym środkiem transportu. W Polsce wyrazem tej idei jest Centralny Port Komunikacyjny (CPK).
Sektor kolejowy jest centralnym punktem transformacji gospodarczej UE. Można być pewnym, że w najbliższych latach w tym obszarze nie zabraknie środków finansowych – zarówno na bezpośrednie inwestycje infrastrukturalne, ale też na finansowanie badań oraz innowacyjnych rozwiązań usprawniających kolej.
Wkład Łukasiewicza w partnerstwo Europe’s Rail JU
Inicjatywa Europe’s Rail Joint Undertaking (EU – Rail) powstała w ramach perspektywy finansowej Horyzont Europa. Jej celem jest wyznaczanie kierunku rozwoju prac badawczo-rozwojowych, służących modernizacji transportu kolejowego oraz zwiększeniu jego konkurencyjności.
W styczniu zainaugurowano powołane w ramach EU–Rail konsorcjum badawczo-rozwojowe 17 podmiotów z Polski. Powstałe konsorcjum do 2031 r. planuje dokonać gruntownej zmiany usług kolejowych w kierunku uczynienia ich energooszczędnymi, przyjaznymi użytkownikowi i środowisku naturalnemu. W konsorcjum poza PKP S.A. oraz naszymi instytutami znaleźli się najważniejsi przedstawiciele branży kolejowej, w tym m.in. CPK, Instytut Kolejnictwa, Łódzka Kolej Aglomeracyjna czy też PKP Energetyka S.A.
Sebastian Wydra, dyrektor Łukasiewicz – IEL
W ramach działań krajowych PKP S.A. podpisało umowę konsorcjum z 16 podmiotami, w tym 4 instytutami Łukasiewicza, które w ten sposób stały się uczestnikami Europe’s Rail JU. Cały proces uzgodnień, mapowanie kompetencji konsorcjantów, tworzenie koncepcji projektów, definiowanie celów do osiągnięcia oraz negocjacje treści umów trwały 2 lata. W ten sposób wspólnie z Łukasiewicz – EMAG, Łukasiewicz – PIT oraz Łukasiewicz – WIT rozpoczęliśmy realizację wspólnych projektów badawczo-rozwojowych w ramach partnerstwa. Podczas uzgodnieniowych spotkań roboczych Łukasiewicz – IEL wybrany został liderem merytorycznym obszaru FA4 –A suistainable and green station.
W ramach tej części konsorcjum – po zrealizowaniu zaplanowanych trzech projektów – powstanie m.in. nowa, wzorcowa stacja kolejowa oraz zostanie wypracowany standard tankowania lokomotyw wodorowych w Europie. Pierwszym krokiem, realizowanym przez Łukasiewicz – IEL, jest opracowanie mechanicznego i komunikacyjnego rozwiązania dla interoperacyjnej stacji tankowania wodoru. Niezależnym zadaniem jest stworzenie wytycznych do zaprojektowania modułowej stacji kolejowej z wykorzystaniem nowoczesnych technologii zarządzania energią.
Wykorzystać szansę
Zeszłoroczne wakacje były momentem próby dla europejskiej kolei. Tanie i zintegrowane bilety były hitem sprzedażowym, a liczba pasażerów znacznie skoczyła, wystawiając na próbę wydolność przewoźników. Egzamin wypadł pomyślnie, ale potrzebna jest wytrwała praca urzędników oraz kolejarzy, aby wyjątkowy zeszły rok nie był jednorazowym wybrykiem, ale trwałym trendem stawiającym kolej jako podstawowy środek transportu dla milionów Europejczyków.
